Na de capitulatie richtten de Duitse instanties zich op het ontmantelen en demobiliseren van het Nederlandse leger. De Nederlandse militairen golden voor de Duitsers als krijgsgevangen. Dit betekende dat zij voor de Duitsers deze status hadden, het betekende niet dat ze allemaal in Duitse kampen terecht zouden komen. Een afvoer van alle militairen in krijgsgevangenschap na 15 mei 1940 was niet aan de orde. Ongeveer 22.000 militairen waren in de eerste oorlogsdagen afgevoerd naar Duitsland maar de rest – ongeveer 250.000 – bleef na de capitulatie in hun garnizoenen. Eind mei 1940 werden met Füherbefehl van 30 mei alle krijgsgevangen Nederlandse militairen in Duitsland vrijgelaten. ‘Der holländische Soldat hat überall offen und ehrlich gekämpft und unsere Verwundeten und Gefangenen entsprechend gut behandelt (…) Ich habe mich daher auch für Holland entschlossen, die Genehmigung zur Freilassung der gefangenen holländischen Soldaten zu erteilen’ aldus de verklaring van de Führer. Het document sloot af met: ‘Sinngemäss gelten dieselben Bestimmungen für diejenigen holländischen Soldaten, die sich in Deutschland in Kriegsgefangenschaft befinden. Für die holländischen Berufssoldaten werde Ich eine Entscheidung noch treffen.’

Deze laatste zin betekende, dat het vrijlaten van de beroepsmilitairen (officieren, onderofficieren en manschappen) in de ogen van Hitler niet vanzelfsprekend was. Terwijl de niet-beroepsmilitairen (reserveofficieren en dienstplichtigen) vrij vlot met groot verlof werden gestuurd en hun beroepen weer op konden pakken, was voor de beroepsmilitairen een vrijlating slechts na het afleggen van een verklaring mogelijk. Voor de demobilisatie van het Nederlandse leger – dat op 15 juli 1940 afgerond moest zijn – belastte de Wehrmachtsbefehlshaber in den Niederlanden, General der Flieger F. Christiansen de Luftwaffe kolonel W. Schwabedissen. Omdat het Nederlandse leger werd opgeheven, moesten de beroepsmilitairen formeel ontslagen worden. Dat kon om drie redenen: 1. door het bemachtigen van een baan in de vrije economie, 2. door overgang naar functies in staatsdienst zoals politie, marechaussee of de opbouwdienst of 3. door met pensioen te gaan als daartoe de gerechtigde leeftijd was bereikt. In al deze gevallen was het afleggen van een verklaring op erewoord noodzakelijk. Wie deze verklaring weigerde te tekenen, verdween direct alsnog achter prikkeldraad en bleef in actieve dienst. Het afleggen van deze verklaring was voor officieren op erewoord, voor de onderofficieren en manschappen werd verondersteld dat zij deze gewoon aflegden.

Vanaf eind mei 1940 deden de eerste berichten over het afleggen van een verklaring de ronde maar wist de legerleiding – die in handen was van generaal Winkelman – nog niet precies welke kant het op zou gaan. Op 3 juni, ontving Winkelman van de Duitse bezetter de eerste versie van de verklaring. Die luidde als volgt: ‘Hierdoor verzeker ik op erewoord, dat ik gedurende deze oorlog aan geen enkel front noch direct noch indirect zal deelnemen aan de strijd tegen Duitsland. Ik zal niets doen wat het Duitse Rijk schade, van welke aard ook, zou kunnen berokkenen.’ Een aantal Nederlandse generaals besprak met elkaar welk advies zij zouden moeten geven aan alle beroepsmilitairen. Weigeren en daarmee krijgsgevangenschap of tekenen en daarmee vrijheid? Ze kwamen er niet uit. Sommigen vonden het onaanvaardbaar om een erewoord te geven aan de bezetter, aangezien zij hun erewoord bij de beëdiging als officier aan H.M. de Koningin hadden gegeven. Anderen waren van mening, dat het afgeven van een erewoord wel toelaatbaar was. Winkelman wilde opgenomen zien in de tekst, dat een gegeven erewoord te allen tijde kon worden teruggegeven. Schwabedissen zegde dit mondeling toe.

De organisatie rondom de demobilisatie van het Nederlandse leger en het afleggen van de verklaring op erewoord legde de bezetter in handen van het Afwikkelingsbureau van het Departement van Defensie. Hoofd van dit bureau was kapitein B.R.P.F. Hasselman, die enkele jaren militair attaché was geweest in Berlijn en waarvan bekend was, dat hij het Duitse leger bewonderde. Het feit dat Schwabedissen juist Hasselman vroeg voor deze functie, zal hier zeker aan ten grondslag hebben gelegen. Nadat Winkelman op de verjaardag van prins Bernhard zijn felicitaties in het openbaar had gebracht, waren de Duitsers klaar met hem. Zij zagen dit als een directe provocatie en voerden de opperbevelhebber van Land- en Zeemacht (OLZ) op 2 juli 1940 af in krijgsgevangenschap naar Oflag IV B/H Königstein. Een dag eerder nog zinspeelde Winkelman in een gesprek met de gebroeders luitenant-generaal J.J.G. van Voorst tot Voorst en generaal-majoor H.F.M. van Voorst tot Voorst op het ondertekenen van de verklaring: ‘Nu vaststaat, dat een officier die zijn erewoord geeft, te allen tijde de bevoegdheid heeft dit te herroepen, acht ik het geven van dit woord niet in strijd met de officierseed en de officierseer. Ik laat overigens aan elke militair over, om zelfstandig zijn houding in deze te bepalen.’

De functie van OLZ werd opgeheven. Kolonel M.W.L. van Alphen – sous chef van de staf van het Algemeen Hoofdkwartier – nam een aantal taken van Winkelman over. De keuze voor Van Alphen was niet toevallig: Van Alphen was een voorstander van het afgeven van een erewoord. Sterker nog: Van Alphen gaf een week na het bekend worden van de definitieve tekst van de verklaring op 12 juli 1940 een communiqué uit, waarin hij aangaf dat het afleggen van de verklaring op erewoord in ’s lands belang was! De definitieve tekst van de verklaring luidde:

‘Hierdoor verzeker ik op erewoord, dat ik gedurende deze oorlog, althans zolang Nederland zich met het Duitse Rijk in oorlogstoestand bevindt, aan geen enkel front noch direct noch indirect zal deelnemen aan de strijd tegen Duitsland. Ik zal geen handeling begaan of verzuim plegen, waardoor het Duitse Rijk schade, van welke aard ook, zou kunnen lijden.’

Hoewel in de tekst de mogelijkheid tot het teruggeven van het erewoord niet was opgenomen, benadrukte Van Alphen dat het erewoord te allen tijde kon worden teruggegeven. Hiermee haalde hij bij nagenoeg alle officieren de twijfel weg om te tekenen. Van Alphen bepaalde ook, dat beroepsonderofficieren en beroepsmanschappen zonder meer deze verklaring te tekenen hadden. Op 6 juli 1940 was een aantal generaals bij elkaar gekomen om nogmaals te proberen een standpunt in te nemen, voordat op 14 juli de verklaring aan alle beroepsmilitairen zou worden voorgelegd. Ook nu liepen de meningen uiteen en kwam er geen unaniem advies. Schout-bij-nacht F. Heeris stuurde aan alle marinepersoneel een mededeling, waarin stond dat iedereen zelf moest uitmaken wat hij zou doen maar dat hij (Heeris) in het tekenen van de verklaring geen probleem zag. De aanwezige KNIL-militairen – die tijdens de mobilisatie en oorlogsdagen soms waren ingedeeld bij KL-eenheden – mochten volgens KNIL-voorschrift geen erewoord aan de vijand geven. Er ontstond nu discussie of deze KNIL-militairen onder de regels van het KNIL of de KL vielen. Uiteindelijk werd bepaald, dat het verbod om het erewoord te geven voor KNIL-militairen niet gold als zij bij KL-eenheden waren ingedeeld.

Na anderhalve maand van verhitte discussies en overleg brak de 14e juli 1940 aan. Tussen 09.00 en 14.00 uur moesten op diverse locaties in het land de beroepsmilitairen de verklaring op erewoord tekenen of weigeren. Het tekenen vond plaats in aanwezigheid van een Duitse en een Nederlandse officier, die elk een exemplaar in ontvangst namen. Het derde formulier was voor de militair zelf. Een enkeling besloot nog tijdens het moment van tekenen te weigeren. Cadet vaandrig A.G.L. Ligtermoet bedacht zich en verscheurde het papier: ‘Waar ik mijn handtekening onder had gezet kon ik niet beloven’. De enige niet-officier die weigerde te tekenen was Stoker der 2e klasse J.W. de Lange. De eindbalans op 14 juli 1940 was, dat van de ruim 12.400 beroepsmilitairen er 69 geweigerd hadden om de verklaring op erewoord te tekenen. Dit waren: 39 KNIL-officieren, 12 KNIL-cadetten, 9 KL-officieren, 8 marineofficieren en de stoker De Lange.

naamtussenv.voornamenKGFnrgeboortedatumgeboorteplaatsrangonderdeelgevangen tegevangen opterug in NLcentrum
Ameyden van DuymvanHenri Emile Christiaan293626-10-1910Bandoeng (NOI)1e LuitenantGenerale stafDongen12-5-194029-5-1945Weert
AndringaBouwe296527-4-1911Assen1e LuitenantKMAHaarlem15-5-194029-5-1945Weert
BajettoHendrik C.293315-1-1909Batavia (NOI)1e LuitenantStaf 26 Inf DivLeerdam14-5-194029-5-1945Weert
BeetsTede294230-7-1908Kampen1e LuitenantKMAHaarlem14-5-194029-5-1945Weert
Bentvan denAdrianus Rudolphus291020-2-1883BredaGeneraal-majoorC-IV LKBilthoven14-5-1940onbekendOnbekend
BerlijnArend Pieter29542-2-1908Padang (NOI)KapiteinStaf II-LKUtrecht15-5-19405-6-1945Weert
BestPetrus Willem292919-1-1881AmsterdamLuitenant-generaalC-LuverdDen Haag15-5-19401-10-1941Amersfoort
BijvoetFrederik Johan292022-10-1901TeteringenKapiteinKMAHaarlem15-5-194029-5-1945Weert
BooghWillem Karel293718-9-1898AlkmaarKapiteinKMAHaarlem14-5-194030-5-1945Weert
BraunMartinus29152-2-1909Amsterdam1e LuitenantDen Haag14-5-194029-5-1945Weert
ClaessenFranciscus Marino Frederik293413-11-1911Soerabaja (NOI)1e LuitenantAHKDen Haag14-5-194029-5-1945Weert
DaamsJohan Hage291812-1-1899Den HaagRitmeesterKMABloemendaal14-5-194029-5-1945Weert
DamesGerrit Willem Theo29244-12-1909Amersfoort1e LuitenantStaf 7 Inf DivAmsterdam14-5-194029-5-1945Weert
Doorninck Azn.vanDamiaen Johan217029-8-1902VughtLuitenant-ter-zee 1e klasseKon. MarineDen Haag8-7-1940onbekendSluiskil
Douw van der KrapCharles L.29128-10-1908Soerabaja (NOI)Luitenant-ter-zee 2e klasseKon. MarineRotterdam14-5-1940onbekendSluiskil
DrijberOscar Louis29274-4-1914Endeh (Flores)2e LuitenantKMAHaarlem15-5-1940onbekendOnbekend
DufourAdolphe Louis Charles (Dolf)295611-8-1907Djokjakarta (NOI)KapiteinLuverdDen Haag14-5-194030-5-1945Weert
EldersJohannes Albertus Josephus295814-8-1901Weltevreden (NOI)KapiteinStaf GenieHaarlem15-5-194030-5-1945Weert
Elstvan derLouis Richard (Lou)291716-10-1899Salatiga (NOI)KapiteinKMAHaarlem14-5-194029-5-1945Weert
EnglesEduard290826-11-1895Batavia (NOI)MajoorKMAHaarlem14-5-194031-5-1945Weert
FeithGerrit29213-11-1917UtrechtOfficier van Administratie 3e klasseKon. MarineMiddelburg17-5-1940onbekendSluiskil
FraserGeorge Ysbrand Cornelis29592-7-1900DeventerLuitenant-ter-zee 1e klasseKon. MarineMiddelburg17-5-1940onbekendSluiskil
GeerligsFrits Vleeming294617-12-1918Posso Celebes (NOI)Cadet VaandrigKMAHaarlem14-7-19405-6-1945Zeist
GiebelConrad29509-7-1900Waterval (Z-Afr)MajoorKNIL stafDen Haag14-5-194020-9-1941Onbekend
GrijzenWillem Gerard Theodoor296724-10-1916Poerbalinga (NOI)2e LuitenantKMAHaarlem14-5-194029-5-1945Weert
HagemanJacques H. (Aak)29453-8-1918Kertosono (NOI)Cadet VaandrigKMADen Haag14-7-19405-6-1945Zeist
HartogdeLeo294417-11-1917Tandjong Poura (NOI)2e LuitenantKMADen Haag14-7-194029-5-1945Weert
Heuvelvan denMachiel29097-5-1900HaarlemmermeerKapiteinStaf vesting HollandUtrecht15-5-194011-6-1945Zeist
HinrichsLubbe Edon29138-6-1911Salatiga (NOI)1e LuitenantStaf vesting HollandDen Haag14-5-194029-5-1945Weert
HogerlandNicolaas291921-5-1903HaarlemKapitein11 GBOldenzaal3-6-19405-6-1945Zeist
Hoogvan derMartinus Johannes296216-7-1903Den HaagKapiteinVesting Holland groep LeidenDen Haag14-5-194029-5-1945Weert
HuttenvanDirk C.29636-9-1912Banjoe (NOI)1e Luitenant2 R.V.A.Den Haag15-5-194029-5-1945Weert
KruiminkFrederik E. (Frits)296112-11-1917OssLuitenant-ter-zee 3e klasseKon. MarineDen Haag15-5-1940onbekendSluiskil
LangedeJan Willem29488-4-1920SoerabajaStoker 2e klasseKon. MarineAmsterdam15-7-1940onbekendSluiskil
LangenvanDirk Reinhart Adelbert293117-5-1898Magelang (NOI)MajoorMinisterie van KoloniënDen Haag14-7-194029-5-1945Weert
LariveEtienne H.292223-9-1915SingaporeLuitenant-ter-zee 2e klasseKon. MarineRotterdam15-5-1940onbekendSluiskil
LawickvanHugo Charles Gustav294924-5-1882Batavia (NOI)Generaal-majoorGouverneur KMAHaarlem15-5-1940onbekendOnbekend
LigtermoetAry Gustaaf Leon296915-4-1919Tjimahi (NOI)Cadet VaandrigKMADordrecht14-7-19401948-10-31 †Overleden
LinckCharles294710-12-1918Sindanglaoet (NOI)Cadet SergeantKMADen Helder15-5-19405-6-1945Zeist
LingenvanOtto292813-8-1919Makkassar2e LuitenantKMAHaarlem14-5-194029-5-1945Weert
LuchsingerKarel Johan29529-6-1903AmsterdamKapiteinKNILUtrecht15-5-194029-5-1945Weert
LuteijnA.P.T. Tonny292610-2-1917Batavia (NOI)2e LuitenantKMABloemendaal15-5-1940onbekendOnbekend
LyndenvanDiederic W.45922-4-1917Den HaagLuitenant-ter-zee 2e klasseKon. MarineAerdenhout16-9-194029-5-1945Weert
LyndenvanJacob Jan Lodewijk294120-7-1913Den Haag1e LuitenantGenerale stafIjsselstein14-5-194029-5-1945Weert
MeulenterFrederik Hendrik29112-3-1899Batavia (NOI)KapiteinStaf III-LKWeverwiek14-5-194029-5-1945Weert
MojetJohannes Jacobus293015-2-1898GamerenkapiteinVesting HollandDen Haag14-7-194029-5-1945Weert
MoquetteJean Pierre295117-3-1897Modjokerto (NOI)KapiteinIntendanceDen Haag14-7-194029-5-1945Weert
NimwegenvanGijsbertus Antonius29398-2-1897AmersfoortKapiteinKMAHaarlem14-5-194029-5-1945Weert
NouwensAdrianus Laurentius296413-2-1901RotterdamKapiteinKMADordrecht14-7-194029-5-1945Weert
PereiraAntoine Jan Alexander293212-4-1903Soerabaja (NOI)KapiteinHoofdkwartier vesting HollandOud Beierhof15-7-194029-5-1945Weert
PeschEddy291420-2-1902Batavia (NOI)KapiteinStaf I-LKDen Haag14-5-194029-5-1945Weert
RomswinckelWillem217117-7-1900NijmegenKapiteinKNILDen Haag8-7-194029-5-1945Weert
Schraafvan derFranciscus Johannes296626-3-1916Fort de Kock (NOI)2e LuitenantKMAHaarlem15-5-194029-5-1945Weert
Seydlitz KurzbachHans296812-10-1917Tjimahi (NOI)Cadet VaandrigKNILDordrecht14-5-19401944-09-17 †Overleden
SmitJohan Gerard291628-3-1910Weltevreden (NOI)1e LuitenantStaf vesting HollandDen Haag14-5-194029-5-1945Weert
SpieringWillem292521-9-1908Utrecht1e LuitenantKMAHaarlem14-5-194028-5-1945Weert
SteenhouwerEvert29603-10-1900LeusdenRitmeesterHKSUtrecht15-5-194029-5-1945Weert
SteinmetzFranciscus294020-9-1914Batavia (NOI)Luitenant-ter-zee 2e klasseKon. MarineAmsterdam14-5-1940onbekendSluiskil
TrebelsHugo295320-2-1905Batavia (NOI)KapiteinStaf I DivDen Haag15-5-194023-11-1945Gemeente
Veenvan derFrans224026-9-1908Padang (NOI)1e LuitenantStaf IV-LKDen Haag16-9-1940onbekendOnbekend
VeenendaalHermanus Johannes293531-1-1899SandpoortKapiteinKNILDen Haag14-7-194029-5-1945Weert
VeerQuintus29233-1-1903GroesbeekKapiteinMil LuchtvDen Haag14-5-19407-8-1941Amersfoort
Voorst tot VoorstvanJan Joseph Godfried222629-12-1880KampenLuitenant-generaalC-VeldlegerDen Haag14-5-194013-7-1945Breda
Voorst tot VoorstvanHerman Franciscus Maria22272-8-1886Den HaagGeneraal-majoorStaf AHKDen Haag14-5-194012-5-1945Gemeente
VriesdeLolke Tedde Wijbrandes295714-3-1900GroesbeekKapiteinKMAHaarlem14-5-194029-5-1945Weert
WalravenvanGerard Willem Johan293823-12-1896Magelang (NOI)KapiteinKNILHaarlem14-5-1940onbekendOnbekend
WillerThomas29558-9-1902Salatiga (NOI)KapiteinKNILDen Haag15-7-1940onbekendOnbekend
WinkelmanHenri G.10617-8-1876MaastrichtGeneraalOLZRijsoord15-5-1940onbekendOnbekend
WitjensCharles Johannes29437-6-1919Malang (NOI)2e LuitenantKMAHaarlem15-5-1940onbekendOnbekend