In dit menu-item geven wij dagboeken weer, die geschreven zijn door Nederlandse krijgsgevangenen. Deze dagboeken zijn deels te vinden op de website Het geheugen van Nederland (http://www.geheugenvannederland.nl) of in de archieven van het NIMH of het NIOD. Enkele dagboeken zijn door familie beschikbaar gesteld en door ons gedigitaliseerd. In een enkel geval is een dagboek gereconstrueerd aan de hand van teruggevonden brieven, andere egodocumenten, interviews en archiefmateriaal. Sinds 2016 zijn ongeveer 60 dagboeken op deze manier digitaal gemaakt.

De dagboeken laten wij “print on demand” drukken bij EZbook.nl waar wij en ook de families heel erg tevreden over zijn. De dagboeken zijn via www.krijgsgevangen.nl echter niet in gedrukte vorm te bestellen. Wij adviseren u echter graag als u materiaal heeft dat u uitgewerkt en gedrukt zou willen zien!

Copyright
Het staat u vrij de beschikbaar gestelde dagboeken te downloaden en te lezen. Dit wil echter niet zeggen dat het “open data” is. Het is niet toegestaan om de dagboeken te uploaden naar andere websites en op die manier verder te verspreiden. Wij vragen u om bij gebruik van de data www.krijgsgevangen.nl als bron te vermelden.

1. Dagboek van mijn krijgsgevangenschap te Neurenberg, Stanislau en Neu-Brandenburg

Door J.G. Sutherland – Zevenster – Driebergen – 1985 – ISBN 90 70414 82 1

2. Dagboek 1943-1945

Door A.G. Verhulst KGF 97401, krijgsgevangene in Stalag IV B Mühlberg – bol.com – ISBN 9789402105254

3. Dagboek krijgsgevangenschap Generaal-majoor A.A. van Nijnatten Kgf 32029

Door Johan van Hoppe bewerkte dagboek over zijn krijgsgevangenschap in Oflag XIII B Neurenberg-Langwasser van mei-juli 1942. Klik hier voor het pdf-bestand.

4. Dagboek krijgsgevangenschap Sergeant J. Sep Kgf 104357

Door Johan van Hoppe bewerkte dagboek over zijn krijgsgevangenschap in Stalag XI A Altengrabow, Stalag V A Ludwigsburg, Stalag 327 Nehrybka, Stalag 369 Kobierzyn en Stalag IV B Mühlberg van mei 1943 – mei 1945. Klik hier voor het pdf-bestand.

5. Dagboek krijgsgevangenschap Eerste-Luitenant M.P. van Hoof Kgf 31549

Door Johan van Hoppe bewerkte dagboek over zijn krijgsgevangenschap in Oflag XIII B Neurenberg-Langwasser, Stalag 371 Stanislau en Oflag 67 Neubrandenburg van mei 1942 – mei 1945. Klik hier voor het pdf-bestand.

6. Dagboek krijgsgevangenschap Kapitein M.P. Kokje Kgf 30105

Door Eric van der Most bewerkte dagboek over zijn krijgsgevangenschap in Oflag XIII B Neurenberg-Langwasser, Stalag 371 Stanislau en Oflag 67 Neubrandenburg van mei 1942 – mei 1945. Klik hier voor het pdf-bestand.

7. Dagboek krijgsgevangenschap Kolonel G. Higly Kgf 30469

Door Eric van der Most bewerkte dagboek over zijn krijgsgevangenschap in Oflag XIII B Neurenberg-Langwasser en Stalag 371 Stanislau van mei 1942 – dec 1942. Klik hier voor het pdf-bestand.

8. Dagboek krijgsgevangenschap Soldaat A. Merki Kgf 96791

Door Eric van der Most bewerkte dagboek over zijn krijgsgevangenschap in Stalag IV B Mühlberg, Stalag XVIII C Markt Pongau, Graz, Waltersdorf en Stalag XVIII A Wolfsberg van juli 1943 – juni 1945. Klik hier voor het pdf-bestand.

9. Dagboek krijgsgevangenschap Mr P.L.J.M.A. Müller Kgf 7542

Door Eric van der Most bewerkte dagboek over zijn krijgsgevangenschap in Oflag XXI C/H Schildberg, Oflag XXI C/Z Grüne bei Lissa en Oflag 67 Neubrandenburg van juni 1943 – juni 1945. Klik hier voor het pdf-bestand.

10. Relaas krijgsgevangenschap Vaandrig W.A. Ruyten Kgf 105260

Het relaas van Wim Ruyten over zijn studenten-krijgsgevangenschap in Stalag XI A Altengrabow, Stalag 371 Stanislau, Stalag 327 Nehrybka, Stalag 369 Kobierzyn en Oflag 67 Neubrandenburg van mei 1943- juni 1945 en de bezoeken in 1998 en 2015 aan de kampen. Klik hier voor het pdf-bestand.

11. Dagboek krijgsgevangenschap Tweede-Luitenant G.A.G. Kuys Kgf 31063

Door Johan van Hoppe en Marijke Kuys bewerkte dagboek over zijn krijgsgevangenschap in Oflag XIII B Neurenberg-Langwasser, Stalag 371 Stanislau en Oflag 67 Neubrandenburg van mei 1942 tot juni 1945. Vooral interessant zijn de vele etiketten van artikelen uit Rode Kruispakketten die door Albert zijn bewaard. Klik hier voor het pdf-bestand.

12. Dagboek krijgsgevangenschap Vaandrig C.G. van Leeuwen Kgf 105644

Door Kees van Leeuwen zelf in 1993 opgetekende ervaringen uit zijn studenten-krijgsgevangentijd in Stalag XI A Altengrabow, Stalag XXI C Schildberg en Oflag 67 Neubrandenburg. Klik hier voor het pdf-bestand.

13. Gedenkboek Ilag VII/Oflag Tittmoning door Kolonel Th. J. Reeser Kgf 30927

Door luitenant-kolonel Reeser is een gedenkboek samengesteld over het verblijf van de oudere Nederlandse officieren in Ilag VII/Oflag Tittmoning van juni 1944 tot mei 1945. Het lag in de bedoeling dat dit boek direct na de bevrijding aan de hier geïnterneerde officieren ter beschikking zou worden gesteld. Velen hadden bij voorintekening al een exemplaar besteld. Omdat de verzamelde Reichsmarken na de oorlog hun waarde verloren is het helaas nooit tot een uitgave gekomen. Eric van der Most heeft het gedenkboek bewerkt en heeft ter plaatse de vergelijkbare foto’s gemaakt waardoor het gedenkboek nu alsnog (digitaal) beschikbaar kon komen. Klik hier voor het pdf-bestand.

14. Dagboek krijgsgevangenschap Korporaal Jo de Groot Kgf 97474

Door zoon Cor de Groot bewerkte dagboeken van zijn vader, kampioen boksen, over zijn krijgsgevangentijd in de kampen Stalag IV B Mühlberg, Stalag XVIII C Markt Pongau, Stalag XVIII A Wolfsberg, Klagenfurt en Graz. Klik hier voor het pdf-bestand.

15. Herinneringen krijgsgevangenschap Soldaat Adriaan Johannes Augusteijn Kgf 97143

Door neef Eric Augusteijn en daarna door Eric van der Most bewerkte aantekeningen en interview van Adri in 1995. Was na Stalag IV B Mühlberg werkzaam in Arbeitskommando’s in Weinböhla, HASAG (Leipzig) en in Möckau. Klik hier voor het pdf-bestand.

16. Dagboek krijgsgevangenschap Sergeant Arie M. Veltkamp Kgf 104075

Door Eric van der Most bewerkte dagboekaantekeningen (onvolledig) over de tijd in Stalag XI Altengrabow, Stalag XII D Trier en Stalag IV B Mühlberg. De tijd doorgebracht in Stalag 369 Kobierzyn en daarna weer Stalag IV B Mühlberg ontbreekt. Klik hier voor het pdf-bestand.

17. Bruidegom achter prikkeldraad. Uitzichtloze briefwisseling met een krijgsgevangene in Stanislau en Neubrandenburg, 1943-1945.

Oorlogspost tussen 2e Luitenant Henk de Pater en zijn echtgenote Puck en zijn ouders. Door Rob Hirdes en André Horlings bewerkt en aangevuld met allerlei informatie. Klik hier voor het pdf-bestand.

18. Dagboek krijgsgevangenschap Soldaat Halbe Tjepkema Kgf 105713

Door Eric van der Most bewerkte dagboekaantekeningen over de tijd in Stalag XI A Altengrabow, Stalag IV B Mühlberg en de Arbeitskommando’s 231 en 269 in Leipzig. Klik hier voor het pdf-bestand.

19. Dagboek krijgsgevangenschap Sergeant Wim Hamakers Kgf 104364

Door Eric van der Most bewerkte dagboekaantekeningen over de tijd in Stalag XI Altengrabow, Stalag V A Ludwigsburg, Stalag 327 Przemysl, Stalag 369 Kobierzyn en Stalag IV B Mühlberg. Klik hier voor het pdf-bestand.

20. Dagboek krijgsgevangenschap Sergeant Goossen Doornewaard Kgf 96431

Door Johan van Hoppe bewerkte dagboekaantekeningen over de krijgsgevangenschap van de politieagent Goossen Doornewaard in Stalag IV B Mühlberg. Samen met 23 andere politieagenten werd Goossen in krijgsgevangenschap gevoerd als vergelding op de moord op de Opperluitenant van politie Pieter Kaay op 3 juli 1943 in Enschede. Klik hier voor het pdf-bestand.

21. Brieven van Bram Keijzer 1943-1944

Door Johan van Hoppe bewerkte brieven van de agent Bram Keijzer Kgf 96427, die samen met 23 andere politieagenten uit Enschede in krijgsgevangenschap wordt gevoerd. Na een korte tijd in Stalag IV B Mühlberg wordt Bram tewerkgesteld in Melzwig en Eisleben (Stalag IV D Torgau). 2 Maanden na zijn vertrek naar Duitsland wordt zoon Jan geboren. Enkele weken na de 1e verjaardag van Jan overlijdt Bram aan de gevolgen van difterie. Zoon en vader hebben elkaar nooit gekend. De inhoud wordt hier niet gepubliceerd op verzoek van de familie.

22. Dagboek krijgsgevangenschap van Vaandrig Herman Pieter Blonk Kgf 105264

Jaren geleden kreeg Johan van Hoppe van een onbekende een 3-tal schriftjes, die hij had gevonden in een stapel boeken. Het bleken de dagboekjes te zijn van Herman Blonk, die als student in 1943 weigert de loyaliteitsverklaring te tekenen en die in plaats van te gaan werken in Duitsland, kiest voor krijgsgevangenschap. Route: Stalag XI A Altengrabow, Stalag 371 Stanislau, Stalag 327 Nehrybka, Stalag 369 Kobierzyn en uiteindelijk Oflag 67 Neubrandenburg. Hij maakt deel uit van de groep studenten die Wim Ruyten beschrijft in zijn dagboek. Johan van Hoppe heeft deze dagboekjes overgetypt en voorzien van relevante info en foto’s. Klik hier voor het pdf-bestand. 

23. Krijgsgevangenschap Tweede Luitenant C. Kervink Kgf 32056

Door de familie samengesteld boek met daarin de beschrijving van de krijgsgevangenschap van Kees Kervink. Route: oflag XIII B Neurenberg-Langwasser, Stalag 371 Stanislau en Oflag 67 Neubrandenburg. Wat dit boek zo bijzonder maakt, zijn de ontzettend fraaie tekeningen die Kees heeft gemaakt. Fraaie beelden van de kampen maar ook mooie portretten en karikaturen verlevendigen het geheel. Klik hier voor het pdf-bestand.

24. Dagboek krijgsgevangenschap Sergeant der Eerste klasse E.A. Stuut Kgf 104170

Door Eric van der Most uitgewerkte dagboekaantekeningen van de Sergeant 1e klasse E.A Stuut. Route: Stalag XI A Altengrabow, Stalag III B Fürstenberg en Stalag XI A/Z Gross Lübars 1943-1945. Klik hier voor het pdf-bestand.

25. Dagboek krijgsgevangenschap Kapitein T. Barends Kgf 7341

Door Eric van der Most uitgewerkte dagboekaantekeningen van de reserve kapitein T. Barends van juni 1943 tot januari 1945. Route: Oflag XXI d/z Schildberg (Wartheland) en Oflag XXI c/z Grüne bei Lissa (Wartheland). Klik hier voor het pdf-bestand.

26. Verhaal over krijgsgevangenschap en verdere carrière van Kapitein van de Genie A.V. van den Wall Bake Kgf 32017.

Door Johan van Hoppe en Diederick van den Wall Bake uitgewerkte aantekeningen voor zijn drie zoons van de latere Luitenant-generaal Alexander Vasmer van den Wall Bake. Hij beschrijft hierin op uitvoerige wijze een aantal ontsnappingspogingen uit Stanislau, Neubrandenburg en Tittmoning. Van den Wall Bake was samen met Machiel van den Heuvel de leidende kracht achter de “Reisvereniging”, de organisatie achter vele ontsnappingspogingen van officieren uit krijgsgevangenschap. Klik hier voor het pdf-bestand.

27. Dagboek van soldaat Abel van Zalen Kgf 107010 over zijn krijgsgevangenschap.

Door Eric van der Most bewerkte dagboekaantekeningen van soldaat Abel van Zalen Kgf 107010 over zijn krijgsgevangenschap in de Stalags Altengrabow, Mühlberg en Wolfsberg. Hierin ook de belevenissen in 7 Arbeitskommando’s en de reis via Italië en Frankrijk naar huis in 1945. Klik hier voor het pdf-bestand.

28. Dagboekaantekeningen van reserve Kapitein F.L. Boer Kgf 7337

Op 20 januari 1945 wordt het kamp van de reserve officieren te Grüne bei Lissa ontruimd en worden de officieren te voet op transport gezet. Bestemming onbekend maar blijkt uiteindelijk Oflag 67 Neubrandenburg te zijn. Te voet gaat het naar Stalag VIII C Sagan en per trein via Stalag IV B Mühlberg naar Neubrandenburg. Onderweg ontsnappen er een aantal en Boer is een van hen. Hij wordt gearresteerd in de buurt van Berlijn en naar Neubrandenburg gebracht. Klik hier voor het pdf-bestand.

29. Dagboekaantekeningen van Wachtmeester G.F.M. Wubben Kgf 271695

Op 4 augustus 1944 wordt Wachtmeester Wubben opgepakt door de Landwacht en afgevoerd in krijgsgevangenschap. Hij wordt afgevoerd naar Amersfoort waar hij nog enige weken verblijft. Pas op 8 september wordt hij afgevoerd naar Stalag IV B Mühlberg. Zijn originele dagboek is in 1996 afgegeven aan het Legermuseum in Delft. Een kopie bevindt zich bij het NIMH, collectie 415 Mojet. Klik hier voor het pdf-bestand.

30. Eindstation ‘de hel van Brüx’ 1943-1945

In dit boek vertelt Leny Probst het verhaal van haar vader Alois Probst Kgf 97984. Vooral zijn belevenissen als krijgsgevangene in het Arb.Kdo 451, Lager 17/18 in Brüx, waar in een fabriek uit bruinkool synthetische benzine werd gemaakt, zijn indrukwekkend. De leefomstandigheden, de werkzaamheden, de diverse bombardementen, alles komt aan bod in dit bijna 300 pagina’s tellende boek, dat vele illustraties bevat. Een aanrader voor iedereen, die meer wil weten over dit grote Arbeitskommando, waar ruim 1200 Nederlandse krijgsgevangenen werkzaam waren. Het boek kost 12,50 euro excl verzendkosten en is te bestellen via een mail aan: lenyprobst@outlook.com of krijgsgevangen@gmail.com

31. Dagboekaantekeningen van Cadet-vaandrig H.F. Pothast Kgf 30877

Aantekeningen gemaakt in een agenda uit 1942 door de cadet-vaandrig Hendrik Frederik “Bob” Pothast. In 1943 geen aantekeningen en in 1944/1945 slechts sporadisch. Hij geeft wel een goede inkijk in het leven in Neurenberg-Langwasser, de hoop om snel terug te keren naar Nederland en zijn kijk op de oudere officieren, die door hun gedrag geen voorbeeld vormen voor de jongeren. Ook spreekt hij veel met zijn verloofde Dorry, die hij “Doyke” noemt over hoe het later zal zijn. Klik hier voor het pdf-bestand.

32. Krijgsgevangene 106057

Door Kees van den Brink vastgelegd verhaal over zijn vader Leo van den Brink, die van 1 juni 1943 tot 8 mei 1945 krijgsgevangene was in Duitsland. Hij zat achtereenvolgens in de kampen: Stalag XI-a Altengrabow, Stalag XI-b Fallingbostel en het Arb.Kdo 5011 Teschendorf. Klik hier voor het pdf-bestand.

33. Verslag krijgsgevangenschap van dienstplichtig soldaat M.J. Lens Kgf 106651

Kort verslag van de tijd doorgebracht in Stalag XI-a Altengrabow, Stalag IV-b Mühlberg en zijn werkzaamheden in de Mitteldeutsche Stahlwerke G.m.b.H. te Gröditz. Klik hier voor het pdf-bestand. 

34. Dagboek van Sergeant 1e klas Marcus de Zee Kgf 105367

Door Eric van der Most uitgewerkte dagboekaantekeningen van Sergeant Marcus de Zee, die vanaf 13 mei 1943 tot 3 juni 1945 krijgsgevangene was in Duitsland. Hij zat achtereenvolgens in Stalag XI-a Altengrabow, Stalag 327 Nehrybka, Stalag 369 Kobierzyn en Stalag IV-b Mühlberg. Klik hier voor het pdf-bestand.

35. Belevenissen uit het begin van mijn krijgsgevangenschap van soldaat Johannes Jan Pols Kgf 106733

Door zoon Nico Pols bewerkte dagboekaantekeningen van de krijgsgevangenschap van soldaat Johannes Jan Pols, die zich in juni 1943 meldde in Amersfoort en na registratie in Stalag XI-a Altengrabow naar Arbeitskommando Riesa 460 Bahnmeisterij ging. Klik hier voor het pdf-bestand. 

36. Dagboek van Herman Kroonenberg, een Joodse krijgsgevangene Kgf 103169

Het verslag van Herman Kroonenberg bevindt zich in het Joods Historisch Museum te Amsterdam. het is een zeer zeldzaam en aangrijpend egodocument van een Joodse man die aanvankelijk met zijn familie moest onderduiken en die aan deportatie probeerde te ontkomen door zich te melden voor krijgsgevangenschap. Als Herman na de bevrijding terugkeert in Nederland blijkt dat zijn vrouw, kort nadat hijzelf in krijgsgevangenschap ging, werd vermoord in Sobibor. In totaal bleken 126 directe familieleden de oorlog niet te hebben overleefd. Klik hier voor het pdf-bestand. 

37. Dagboek van Bas Brouwer Kgf 98665 

Door Eric van der Most bewerkt dagboek dat zich bevindt in collectie 444 Krijgsgevangenschap en kampen, inv. 56 van het NIMH te Den Haag. Het dagboek beschrijft als een van de weinige wat de rol was van de medische keuringen in Stalag IV-b Mühlberg ten behoeve van de inzet in de Arbeitskommandos. Klik hier voor het pdf-bestand.

38. Anne Dantus van Steenbergen Kgf 105027

Door Eric van der Most geschreven verslag van de diverse kampen waarin Van Steenbergen verbleef. Geeft een goed beeld van een jongeman, die als ordonnans in verschillende officierskampen zat. Klik hier voor het pdf-bestand.

39. Arie Jonkers Kgf 107735

Door Eric van der Most bewerkt dagboek van soldaat Arie Jonkers, die via Stalag XI-a Altengrabow en Stalag IV-b Mühlberg terechtkwam in de Arbeitskommandos Moosheim en HASAG, vallend onder Stalag IV-g Oschatz. Klik hier voor het pdf-bestand.

40. Wachtmeester Jaap Langhenkel: De krijgsgevangenenweg van 400 Nederlandse onderofficieren in de periode 1943-1945

Door Eric van der Most bewerkte aantekeningen van wachtmeester J.C. Langhenkel Kgf 104349, waarin de geschiedenis van 400 werkweigerende Nederlandse onderofficieren wordt beschreven. Klik hier voor het pdf-bestand.

41. Soldaat Jo Woudenberg Kgf 107277

Door Eric van der Most bewerkte aantekeningen van soldaat Jo Woudenberg, 10 juni tot 5 september 1943. Klik hier voor het pdf-bestand.

42. Soldaat Jan Francissen Kgf 98242

Door Eric van der Most bewerkte aantekeningen van soldaat Jan Francissen, 5 augustus 1943 tot 11 mei 1945. Klik hier voor het pdf-bestand.

43. Het verhaal van soldaat Joop van der Kolff Kgf 96797

Door Eric van der Most bewerkt dagboek van soldaat Joop van der Kolff 1943-1945. Hij zat in Stalag IV-b Mühlberg en was werkzaam in het Arb.kdo 451 Brüx. Klik hier voor het pdf-bestand.

44. De brieven van soldaat Jacobus van den Berg Kgf 97278

Het verhaal over Jacbus (Ko of Kobus) van den Berg is in hoofdzaak gebaseerd op de bewaard gebleven brieven en andere documenten in het archief van het oorlogsverzetsmuseum te Rotterdam. De door Jacobus van den Berg verstuurde brieven behoren -naast het dagboek van korporaal Luuk Kuijk en de brieven van soldaat Arie Jonkers- tot de schaarse bronnen, die een beschrijving geven van het werken en leven in het Arbeitskommando van de fabrieken van Hugo Schneider (HASAG) te Leipzig. Het is om die reden dat de brieven en documenten van Jacobus van den Berg door Eric van der Most zijn bewerkt. Klik hier voor het pdf-bestand.

45. Het dagboek van foerier Floor van Reijsen Kgf 104087

Door Eric van der Most bewerkte aantekeningen van foerier Floor van Reijsen. Hij zat als krijgsgevangen onderofficier achtereenvolgens in Stalag XI-a Altengrabow en werd gedwongen tewerkgesteld in het Arbeitskommando Stegskopf van Stalag XII-d Trier. Door ziekte bracht hij enige tijd door in een Lazarett in Trier, om daarna terug te keren naar Nederland. Klik hier voor het pdf-bestand.

46. Het dagboek van Luuk Kuijk Kgf 98535

Het dagboek van korporaal L.W. (Luuk) Kuijk is bewerkt door Eric van der Most. Aan het oorspronkelijke dagboek zijn de gebeurtenissen van mei 1940 toegevoegd. Het dagboek van korporaal Luuk Kuijk is een van de meest volledige, dat de gebeurtenissen in de munitiefabriek van Arbeitskommando HASAG in Leipzig beschrijft. Na eerder in de achterhoedegevechten van de Grebbeberg al een aantal kameraden te hebben verloren en Luuk zelf ternauwernood het leven behield, verloor hij in Leipzig opnieuw een aantal goede vrienden. Klik hier voor het pdf-bestand.

47. Het verhaal van Hendrik Lassche Kgf 104115

Korporaal Hendrik Lassche heeft bijna zeker in krijgsgevangenschap in Duitsland een dagboek bijgehouden. Dit dagboek is helaas zoekgeraakt en mogelijk zelfs verloren gegaan. Dat is jammer, omdat het een complete beschrijving had kunnen geven van de Nederlandse krijgsgevangenen in de Arbeitskommandos Greibensee en Stegskopf. Het verhaal van Hendrik Lassche is door Eric van der Most gereconstrueerd. Klik hier voor het pdf-bestand.

48. Dagboek van Theo van den Hurk Kgf 1590

Dit is het bijzondere en vreemde verhaal van een Nederlander, die zich in september aanmeldt bij de Britten en als sergeant krijgsgevangen wordt gemaakt en via allerlei kampen in mei 1945 weer terugkeert in Londen. Hij is voor de Duitsers geen Nederlandse krijgsgevangene maar een Britse krijgsgevangene. Klik hier voor het pdf-bestand.

49. Dagboek van wachtmeester Joop Viaene Kgf 98531

Dit is het dagboek van wachtmeester Joop Viaene. Joop Viaene behoorde tot de groep Nederlandse krijgsgevangenen die na 1943 door verraad alsnog in krijgsgevangenschap geraakten. Hij beschrijft in zijn dagboek de gevangenname, de overbrenging in krijgsgevangenschap en de periode in Mühlberg. Hij is tweemaal ontsnapt en heeft zich op zeker moment vrijwillig opgegeven om te gaan werken in de Remonteschool, de “Reit- und Fahrschule IX” in Oschatz. Maar ook in dit Arbeitskommando is hij weer ontsnapt en weer gegrepen. Klik hier voor het pdf-bestand.

50. Dagboek van korporaal Lodewijk van der Rest Kgf 106969

Dit is het dagboek van korporaal Lodewijk van der Rest, die achtereenvolgens tewerkgesteld werd in een boeren Arbeitskommando te Grünlichtenberg en bij de wapen- en munitiefabriek HASAG te Leipzig. Op 23 mei 1945 keerde hij in Nederland terug. Bewerkt door Eric van der Most. Klik hier voor het pdf-bestand.

51. Dagboek van korporaal Johannes Theodorus (Jo) Siskens Kgf 105652

Het dagboek van korporaal Grenadier Johannes Theodorus (Jo) Siskens bevindt zich in de collectie van het NIOD. Via de familie is van deze korporaal een fotoalbum met betrekking tot de mobilisatie en meidagen van 1940 bekend geworden, waaruit gegevens en foto’s door Eric van der Most zijn geïntegreerd in het dagboek. Jo Siskens zat achtereenvolgend in Stalag XI-a Altengrabow, IV-b Mühlberg en werd vervolgens tewerkgesteld bij een boer in Moosheim en Greifendorf. Daar ontmoette hij soldaat Arie Jonkers, van wie eveneens een dagboek is bewerkt. Jo Siskens laat zien dat het zware werk bij de boeren ook niet alles was. Al snel werd hij overgeplaatst naar een vruchtensapfabriekje in Mochau. Op 20 juni 1944 werd hij vrijgelaten en keerde hij terug in Amersfoort. Klik hier voor het pdf-bestand.

52. Dagboek van Antoon van de Kreeke Kgf 97223

Het verslag van soldaat Antoon van de Kreeke behandelt zijn gedwongen tewerkstelling in de fabriek van Seidel & Naumann in Dresden. In deze fabriek werden niet alleen de bekende Naumann naaimachines en Erica typemachines geproduceerd, maar werden ook wapens en munitie gemaakt. Omdat dit een zogenaamd “Rüstungsbetrieb” was en het bedrijf pal naast een druk spoorwegemplacement lag is het meerdere keren doelwit geweest van bombardementen. Bij het grote bombardement op Dresden in februari 1945 werd de fabriek getroffen. Antoon beschrijft zijn inzet in de getroffen stad en wat hij daar voor vreselijke taferelen aantrof. Klik hier voor het pdf-bestand.

53. Dagboek van Karel Johannes van der Valk Kgf 104852

Deze botteliersmaat is samen met een grote groep marine personeel tewerkgesteld geweest in een Arbeitskommando te Stuttgart. Uit dit Kommando zijn ongeveer 200 Nederlanders ontvlucht, waaronder ook botteliersmaat Van der Valk. Na het uitzitten van meerdere straffen kwam hij terecht in het Sonderkommando te Herrenberg. Dit was een Arbeitskommando dat de functie van Strafkommando had en waar bijna uitsluitend gevluchte Nederlanders werkten. Van der Valk beschrijft gedetailleerd de omstandigheden en werkzaamheden, waarbij hij talloze bombardementen meemaakte. Gedetailleerd beschrijft hij de moord door een Duitse bewaker op torpedomakersmaat Dick Verzijl. De beschreven terugkeer naar Nederland wijkt sterk af van die van andere Nederlanders. Samen met enkele medegevangenen is hij vanuit Parijs eerst naar midden Frankrijk gestuurd. Op eigen initiatief kwam hij pas eind mei in Weert aan. Klik hier voor het pdf-bestand.

54. Dagboek van Jan Deremaux Kgf 107353

Soldaat Jan Deremaux is een van de weinige Nederlandse krijgsgevangenen die een dagboek heeft nagelaten, waarin de Arbeitskommandos van de Mitteldeutsche Stahlwerke (MDSW) in Gröditz, het Entladungskommando in Heidenau Radrennbahn en de Aschaffenburger Zellstoffwerke in Pirna zijn beschreven. Hoewel Jan Deremaux in krijgsgevangenschap beslist geen prettige tijd heeft gehad en daar in detail over schrijft, beschrijft hij ook de opmerkelijk goede samenwerking en omgang met enkele Duitsers in Heidenau. Na de bevrijding door het Rode Leger was hij getuige van plunderingen. Op zijn terugkeer naar Nederland zag hij de ruil van Russische tegen geallieerde krijgsgevangenen op de demarcatielijn bij Chemnitz. Pas na het passeren ervan voelde hij zich vrij. Bij terugkeer in het gebombardeerde Bezuidenhout trof hij een leegstaande en beschadigde woning aan. Zijn vrouw en kinderen hadden het bombardement overleefd en waren naar elders verhuisd. Klik hier voor het pdf-bestand.

55. Verslag van ‘Bertus’, opgeschreven voor Maarten Cornelis van Vooren Kgf 97568

Het verslag van “Bertus” is door soldaat Maarten Cornelis van Vooren kgf 97568 op onbekend ogenblik, na de bevrijding, opgesteld. Het is in hoofdzaak anekdotisch en springt herhaaldelijk van de hak op de tak. Slechts in grove lijnen beschrijft het de gebeurtenissen ook op chronologische wijze. Dit blijkt duidelijk wanneer beschreven gebeurtenissen aan feitelijke data gekoppeld kunnen worden, zoals een ontsnappingsverhaal uit december 1944, of het bombardement op Dresden. Tot heden is het verslag van “Bertus” het enige bekende, dat de werkzaamheden in het Arbeitskommando van “Gläser Karosserie” te Radeberg beschrijft en alleen al vanwege dat feit is het een waardevol document. Het beschrijft ook de chaotische tijd na de bevrijding, met voor “Bertus” een tocht dwars door Tsjechië in een “geleende” bus en vrachtwagen. Klik hier voor het pdf-bestand.

56. Dagboek van sergeant Adriaan Vink, Kgf 32170 (mei 1940)

Klein dagboek van sergeant Adriaan Vink, die in de meidagen van 1940 naar Duitsland is afgevoerd en verbleef in het Durchgangslager Stalag VI F Bocholt en in het Stalag II A Neubrandenburg. Hij was werkzaam in een arbeitskommando te Wismar. Klik hier voor het pdf-bestand.

57. Dagboek van sergeant Jan Krapels, Kgf 105727

Het dagboek van sergeant Jan Krapels is door Eric van der Most bewerkt. Het vertelt het verhaal van de gedwongen tewerkgestelde Nederlandse onderofficieren in de Arbeitskommando’s van Junkers in Aschersleben en Bernburg. Ondanks protesten werden zij meer dan een jaar gedwongen te werken. Het werk in Bernburg was niet zonder gevaar. Herhaalde malen vonden er zware bombardementen plaats, waarbij wonderwel geen slachtoffers vielen onder de Nederlandse krijgsgevangenen. In december 1944 volgde overplaatsing naar het strafkamp Zweiglager Gross Lübars, waar Jan Krapels langdurig in het Lazarett kwam te liggen en bijna kwam te overlijden. Klik hier voor het pdf-bestand.

58. Dagboek van soldaat J.H. Zefat, Kgf 107092

Een door Harm Zefat getranscribeerd dagboek van zijn vader, soldaat J.H. Zefat, waarin de belevenissen gedurende ruim twee jaren krijgsgevangenschap in diverse kampen van juni 1943 tot en met mei 1945 gedetailleerd zijn beschreven. Met name de periode tijdensde bombardementen in Dresden zijn indrukwekkend. Klik hier voor het pdf-bestand.

59. Dagboek van officier van administratie der 1e klasse Friedrich (Frits) C.H. Schlahmich, Kgf 30363

Van weinig Marine officieren zijn dagboeken bekend die de krijgsgevangenschap in Duitsland behandelen. Het dagboek van Officier van Administratie Schlahmilch dat zijn verblijf in Stalag 371 Stanislau en Oflag 67 Neubrandenburg beschrijft, is dus redelijk zeldzaam. En hoewel het niet zijn gehele periode van krijgsgevangenschap beschrijft, toont het door de monotone opsomming van het weer, de verstuurde en ontvangen brieven en pakjes duidelijk de saaiheid van het officiersbestaan achter prikkeldraad. Klik hier voor het pdf-bestand.

60. Dagboek van soldaat Jacob de Wolf, Kgf 97054

In overleg met Leo Andries de Wolf bewerkte Eric van der Most het dagboek van soldaat Jacob de Wolf. Het boek beschrijft zijn krijgsgevangenschap in Stalag IV-b Mühlberg en de gedwongen tewerkstelling in het Arbeitskommando van firma R.Baumheier in Oschatz-Zschöllau (organisatorisch onder Stalag IV-g Oschatz). De Nederlanders werkten in dit Arbeitskommando nauw samen met een groep Servische krijgsgevangenen, die ook in dezelfde barak ondergebracht waren. De werkzaamheden bestonden uit het maken van impregneringsmiddelen, zeep en verf. Later werden de Nederlanders ook ingezet bij bouwwerkzaamheden in Zschöllau. De behandeling in dit Kommando was redelijk tot goed. De Nederlanders hadden er relatief veel vrijheid en konden zonder bewaking in de omgeving wandelen. Klik hier voor het pdf-bestand.

61. Dagboek van soldaat Willem Jacob van der Zwaan, Kgf 108469

Het dagboek van Willem Jacob van der Zwaan gaat over zijn gedwongen tewerkstelling in het Arbeitskommando van houtfabriek firma Hohmann in Herzberg am Harz. Het is tot heden het enige dagboek dat over dit Arbeitskommando bekend is, ondanks dat er circa 229 Nederlanders gedwongen hebben gewerkt. De omstandigheden in dit Kommando waren relatief slecht. Er was weinig en slechte voeding, er moest lang en zwaar worden gewerkt, de Duitsers mishandelden de Nederlanders en er moest soms gewerkt worden in de nabij gelegen munitiefabriek “Kiefer”. Als gevolg van de slechte omstandigheden vonden er veel ontvluchtingen plaats en overleden er vier Nederlanders; twee vanwege de slechte voeding en twee vanwege een ontploffing in de munitiefabriek. Deze overlijdensgevallen vermeldde Van der Zwaan niet, ze zijn door de bewerker toegevoegd. Klik hier voor het pdf-bestand.

62. Dagboek van reserve eerste-luitenant Hendrik Kolling, Kgf 7499

Het dagboek van Hendrik Kolling beschrijft de periode van 1 januari 1945 tot 1 juni 1945. Als reserveofficier is Kolling gevangen in Oflag XXI C/Z Grüne bei Lissa en wordt in januari 1945 op een voetmars gezet naar Stalag VIII C Sagan. De Russen komen eraan en daarom moet het kamp ontruimd worden. Deze 6 daagse voettocht is gedetailleerd in een schrift beschreven, inclusief eigen getekende routes. Na Sagan gaan de reserveofficieren per trein door naar Stalag IV B Mühlberg, waar ze na korte tijd definitief worden overgeplaatst naar Oflag 67 Neubrandenburg. Hier treffen ze de Nederlandse beroepsofficieren aan. Door een kleindochter zijn deze aantekeningen, die in steno zijn, uitgewerkt en voorzien van nadere info. Het is daarmee een mooi boekje geworden, waar alle nabestaanden van reserveofficieren in krijgsgevangenschap iets aan zullen hebben. Klik hier voor het pdf-bestand.

63. Dagboek van Petrus van Zijp, Kgf 98198

Eric van der Most digitaliseerde en bewerkte het dagboek van Petrus van Zijp dat zich bevindt in het archief van het NIMH. Het originele dagboek, dat zeer slecht leesbaar is, is nu voor iedereen eenvoudig toegankelijk gemaakt. Peet van Zijp werd als Nederlands krijgsgevangene tussen 1943 en 1945 gedwongen tewerkgesteld bij de Sudetenländische Treibstoffwerke (STW) in Brüx.
De zeldzame tekeningen uit het archief van het NIMH die Frits Henderickx in Brüx maakte, zijn digitaal opgeschoond en als illustraties in dit dagboek gebruikt. Klik hier voor het pdf-bestand.