Tijdens de Tweede Wereldoorlog dienden rond de 30.000 Polen, Tsjechen, Fransen, Noren, Belgen en Nederlanders in de Royal Air Force (RAF). Honderden van hen belandden in krijgsgevangenschap en ‘zaten hun tijd uit’ achter prikkeldraad. Van hen hadden er 28 de Nederlandse nationaliteit. Zij waren tijdens een gevechtsvlucht neergeschoten en vervolgens krijgsgevangen gemaakt. Hoewel volgens hun paspoort dus Nederlands, registreerden de Duitsers hen opvallend genoeg als Engländer. Om deze reden belandden ze samen met hun Britse collega’s in aparte krijgsgevangenkampen voor vliegend personeel, Stammlager Luftwaffe, afgekort als Stalag Luft.

Vliegend personeel van zowel de Militaire Luchtvaart (ML) als de Marine Luchtvaartdienst (MLD) wist gedurende de meidagen, of kort daarna, uit te wijken naar Engeland. Zij vormden de kern van het Nederlandse contingent dat, versterkt met vrijwilligers van andere onderdelen, dienstplichtigen afkomstig uit niet-bezette landen en Engelandvaarders, uiteindelijk tot bijna 650 operationele oorlogsvliegers zou uitgroeien. Onder de paraplu van de RAF of de FAA (Fleet Air Arm) namen de Nederlanders vanuit Groot-Brittannië deel aan de strijd tegen Duitsland. De meerderheid vloog bij twee Nederlandse eenheden: het in juni 1940 opgerichte 320 Squadron en het in juni 1943 tot stand gekomen 322 Squadron. Het 320 Squadron nam aanvankelijk met Fokker-watervliegtuigen en Lockheed Hudson-bommenwerpers deel aan de maritieme luchtoorlog voor de kust van onder meer Noorwegen en Nederland. Vanaf de zomer van 1943, na de omschakeling op de B-25 Mitchell, ging de eenheid zich toeleggen op het bombarderen van vooral tactische doelen op het Europese vasteland. Het met Spitfire-jachtvliegtuigen uitgeruste 322 Squadron voerde vanaf begin 1944 escorte- en patrouillevluchten uit en beschoot en bombardeerde veelvuldig gronddoelen.

De eerste Nederlandse luchtvarenden die in Duitse handen vielen, waren officier-vlieger der tweede klasse W. Bakker en zijn tweede piloot sergeant C. van Huijstee. Hun toestel, een Hudson-bommenwerper van het 320 Squadron met de naam ‘Isla-Wreker’, viel op 30 augustus 1941 na een aanval op een schip voor de zuidelijke Noorse kust ten prooi aan een Messerschmitt Bf-109T. Al aangeschoten, kon Bakker nog ternauwernood een noodlanding op zee uitvoeren. Een Duitse vliegboot viste Bakker en Van Huijstee, die beiden gewond waren, uit het water. De overige bemanningsleden kwamen om het leven, net als de 12 bemanningsleden van twee begeleidende Hudson bommenwerpers. Slechts één Hudson wist te ontkomen. Na een verblijf van nog geen week in een ziekenhuis in Stavanger werd eerst Bakker en kort daarop ook Van Huijstee als Engelse krijgsgevangenen (ze vlogen immers in Engelse dienst) overgebracht naar Dulag Luft in Oberursel. Bakker zou uiteindelijk via Stalag Luft III in het Marineinterniertenlager/Marinelager (Marlag/Milag) Nord belanden. Van Huijstee zou in mei 1942 uit Dulag Luft Oberursel zijn vrijgelaten. Volgens zijn familie keerde hij echter niet terug naar huis, zodat onduidelijk is waar hij tussen mei 1942 en mei 1943 verbleef. Mogelijk is hij ondergedoken of verbleef hij in een gevangenis. In mei 1943 werd Van Huijstee als regulier Nederlands krijgsgevangene geregistreerd in Stalag XI-a Altengrabow. Als werk weigerende Nederlandse onderofficier belandde hij uiteindelijk in het Straflager Gross Lübars waar hij tot aan de bevrijding verbleef.

Lees ook het intrigerende verhaal over “Het debacle van 320 Sqn.”, dat Eric van der Most, samen met nabestaande Gert van Os heeft opgesteld. Klik hier voor het pdf-bestand.

Tot het einde van de oorlog vielen, zoals gezegd, nog 26 Nederlanders in Duitse handen. De laatste die dit lot trof, was sergeant-vlieger M.A. Rackwitz van het 322 Squadron. Op 17 april 1945 maakte hij met zijn Spitfire in de uiterwaarden van de Waal bij Brakel een noodlanding. Omdat de oorlog op zijn einde liep zou de gewonde Rackwitz niet meer naar Duitsland worden afgevoerd. Hij beleefde de bevrijding in een ziekenhuis aan de Rotterdamse Westersingel.

De meeste Nederlandse oorlogsvliegers die in krijgsgevangenschap raakten, werden al in de eerste uren na de crash in hun kraag gegrepen. Een enkeling bleef iets langer op vrije voeten. Slechts 7 van de 35 in vijandelijk gebied neergekomen Nederlandse oorlogsvliegers wisten na een crash, veelal met hulp van het plaatselijke verzet, tot aan de bevrijding uit handen van de Duitsers te blijven. Twee van hen, R. Overwijn en B. Haye, wisten daarbij Engeland te bereiken.

De onfortuinlijke Nederlandse vliegers die in Duitse krijgsgevangenschap waren geraakt, probeerden geregeld te ontsnappen. Doordat de Nederlanders vaak beter Frans en vooral Duits spraken dan hun Angelsaksische collega’s, speelden zij niet zelden een prominente rol in de ontsnappingsorganisaties. Vooral vanuit Stalag Luft III ondernamen zij diverse ontvluchtingspogingen. Al in 1942 probeerden B. van der Stok en A.H. van Rood hieruit weg te komen. Van Rood slaagde bijna in zijn missie. Hij was de Zwitserse grens al tot op honderden meters genaderd, toen hij alsnog tegen de lamp liep. Het leverde hem een overplaatsing naar Colditz op, waar hij met KNIL-vlieger A.L.C. Dufour wederom een poging waagde, ditmaal op creatieve wijze vermomd als Duits officier. Maar ook ditmaal had hij geen succes, waardoor hij uiteindelijk tot aan de bevrijding in april 1945 als Engländer in Colditz verbleef. Van der Stok daarentegen zou in 1944 succesvol ontsnappen uit Stalag Luft III.

KMDnaamtussenvoegselvoornamengeboortedatumgeboorteplaatsrangdatumgevangenschapkamp1kamp1datumkgfnummerkgfnummer2kamp2kamp2datumkamp3kamp3datumkamp4kamp4datumkamp5kamp5datumkamp6kamp6datumteruginnederlandcentrum
RAF_VRFerwerdaEelco Wicher02-07-1920AmsterdamPilot Officer13-03-1942Lazaretmrt-427690Ziekenhuismei-42Dulag Luftmei-42Stalag Luft IIImei-42Marlag/Milag Nordfeb-45onbekendOnbekend
RAF_MLDHuijsteevanCornelis21-05-1911LeidenSergeant30-08-1941Dulag Luft11031104952Terug naar NLjan-42Stalag XI A Altengrabow10-05-1943Stalag XI A/Z Gross Lübars
RAF_MLDLensingAbraham Johannes Ike12-04-1911AmsterdamSergeant30-05-1942Dulag Luftmei-42120600Stalag Luft IIIjun-42Stalag Luft VIjun-43Stalag 357 Oerbkeaug-4403-06-1945Weert
RAF_MLDLoosMatthijs28-07-1916HeilooMatroos 2e kl30-05-1942Dulag Luftmei-42180290Stalag Luft IIIjun-42Stalag Luft VIjun-43Stalag 357 Oerbkejul-44onbekendOnbekend
RAF_MLDBoerdenAloyisius Cornelis25-11-1918BredaSergeant30-05-1942Dulag Luftmei-42210780Stalag Luft IIIjun-42Stalag Luft VIjun-43Stalag 357 Oerbkejul-44onbekendOnbekend
RAF_MLDBakkerWillem26-11-1920Den HelderEerste luitenant30-08-1941Dulag Luftsep-4137890Oflag X C Lübecksep-41Oflag VI B Dösselokt-41Oflag XXI B Schubinsep-42Stalag Luft IIIapr-43Marlag/Milag Nordfeb-45onbekendOnbekend
RAF_VRBaryAdriaan Jacob01-05-1921ZevenaarSergeant-majoor13-02-1945Bocholtfeb-4500
RAF_VRBeekterDirk Jan01-02-1915TernateVlieger25-04-1945Onbekendapr-4500
RAF_VRBeersvanRonald Leopold (Ronny)23-03-1926Soerabaja (NOI)Sergeant26-08-1944Lilleaug-443730Dulag Luftsep-44Stalag Luft VIIsep-44Stalag Luft III Afeb-45onbekendEngeland
RAF_MLDBrandDaniel07-02-1917ZeistEerste luitenant12-06-1944Chartresjun-4400Dulag Luftjun-44Stalag Luft IIIjul-44Stalag Luft III Afeb-45onbekendOnbekend
RAF_MLDDijkenvanJan29-06-1917AmsterdamSergeant25-10-1943Dulag Luftokt-4300Stalag IV B Mühlbergnov-43Oflag IV C Colditzmrt-45onbekendOnbekend
RAF_VRGeesinkCornelis18-12-1918GorinchemSergeant13-11-1942Amsterdamnov-428620Dulag Luftnov-42Stalag Luft IIIdec-42Marlag/Milag Nordfeb-45onbekendEngeland
RAF_VRGuijtHenri Willem (Harry)18-02-1914Den HaagFlying Officer01-03-1945Remagenmrt-4500onbekendEngeland
RAF_MLDHaeftenvanWillem Constantijn28-09-1908Den HaagOff Zeewaarnemer 3e kl12-06-1944Chartresjun-4400Dulag Luftjun-44Stalag Luft IIIjul-44Stalag III A Luckenwaldefeb-45onbekendOnbekend
RAF_MLDHeijdenvan derReinout Philips Martin12-06-1923Batavia (NOI)Sergeant12-06-1944Rennesjun-4400Frontstalag 183jul-44Stalag XII A Limburgaug-44Dulag Luftsep-44Stalag Luft VIIsep-44Stalag III A Luckenwaldefeb-45onbekendOnbekend
RAF_VRHendrikxLeonard Willem Marie21-09-1923RoermondFlying Officer01-04-1945Zutphenapr-4500Apeldoornapr-45
RAF_MLDKaufmanHermanus Andries30-12-1923KoedoesFlight Sergeant25-10-1943Dulag Luftokt-4300Stalag IV B Mühlbergnov-43Stalag IV G Oschatzfeb-45onbekendOnbekend
RAF_MLDKoningDirk Johannes23-03-1926Soerabaja (NOI)Sergeant26-11-1943Dulag Luftnov-432636930Stalag IV B Mühlbergdec-43onbekendOnbekend
RAF_VRLigtensteinCornelis Abraham16-07-1913Sidoardjo (NOI)Vlieger26-03-1945Stalag Luft II Bmrt-4500Stalag XI B Fallingbostelapr-45onbekendOnbekend
RAF_VRRackwitzMarinus Arie01-01-1922DordrechtSergeant17-04-1945Rotterdamapr-4500onbekendOnbekend
RAF_VRRoodvanAlbert (Peter)22-05-1916MaastrichtFlying Officer12-04-1942St. Omerapr-427830Dulag Luftmei-42Stalag Luft IIIjun-42Oflag IV C Colditzsep-42onbekendOnbekend
RAF_MLDSchaperHeije08-09-1906JoureOff Vlieger 1e kl30-05-1942Dulag Luftjun-423840Stalag Luft IIIjun-42onbekendOnbekend
RAF_MLDSchotCornelis01-08-1922Den HelderBoordschutter25-10-1943Dulag Luftokt-43163270Stalag IV B Mühlbergnov-43onbekendOnbekend
RAF_MLDSmitCornelis22-04-1915AmsterdamSergeant12-06-1944Chartresjun-4400Stalag XII A Limburgjun-44Stalag Luft VIIjul-44Stalag III A Luckenwaldefeb-45onbekendOnbekend
RAF_VRSpierenburgSplinter Adolphe17-05-1920Den HaagFlying Officer29-06-1944Parijsjul-4400Buchenwaldaug-44Stalag Luft IIInov-44Marlag/Milag Nordmrt-45onbekendOnbekend
RAF_VRStokvan derBob30-10-1915Pladjoe (NOI)Flight Lieutenant12-04-1942Dulag Luftapr-4200Stalag Luft IIIapr-42Ontvlucht25-03-1944onbekendOnbekend
RAF_MLDTheunissenWilhelmus Michael (Harry)22-04-1920HunselBoordschutter20-06-1944Dulag Luftjun-4400Stalag Luft VIIjul-44Stalag III A Luckenwaldefeb-45onbekendOnbekend
RAF_VRWiersumFrederik Karel09-08-1916NijmegenFlying Officer05-12-1944Dulag Luftdec-4400Stalag Luft Ijan-45onbekendOnbekend